Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου

   

Ἡ ἀτμόσφαιρα τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ πιό κατάλληλη γιά νά ἀποκαλυφθοῦν οἱ ἐσωτερικές διαθέσεις τῶν ἀνθρώπων. Στήν προσευχή παρουσιάζεται ἡ πνευματική κατάσταση τῶν ἀνθρώπων, γι᾿ αὐτό δέν εἶναι τυχαῖο τό γεγονός ὅτι ὁ Χριστός γιά νά ἐκφράση τήν ἀντίθεση μεταξύ τοῦ Φαρισαίου καί τοῦ Τελώνου, τούς παρουσίασε στήν ὥρα τῆς προσευχῆς.

Ὁ Φαρισαῖος μέ τόν τρόπο πού προσευχόταν ἔδειξε πώς ζοῦσε μιά δαιμονιώδη πνευματικότητα, μιά διεστραμμένη πνευματική κατάσταση, πού ἦταν ἀλύτρωτη. Ὁ Τελώνης μέ τήν προσευχή «ὁ Θεός ἰλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (Λουκ. ιη´, 13) ἔδειξε τήν πνευματική του ὑγεία, γι᾿ αὐτό «κατέβη δεδικαιωμένος» (Λουκ. ιη´, 14). Ὅσο κανείς ἐπιδιώκει μόνος του νά δικαιώση τόν ἑαυτό του, τόσο καί ἀποκόπτεται ἀπό τήν λύτρωση, ἐνῶ ὅσο κανείς μαστιγώνει ἀνηλεῶς τόν ἑαυτό του, θεωρώντας τον ἀνάξιο τοῦ θείου ἐλέους, τόσο γίνεται δέκτης τῆς θείας Χάριτος.

* * *

Πάντοτε ἡ φαρισαϊκή δικαιοσύνη εἶναι ἔξω ἀπό τήν ἀτμόσφαιρα τῆς θείας Χάριτος, γιατί εἶναι μιά εὐσεβιστική κατάσταση. Ἐδῶ πρέπει νά κάνουμε τήν διάκριση μεταξύ τοῦ εὐσεβοῦς καί τοῦ εὐσεβιστοῦ, γιατί ἡ περίπτωση τοῦ Φαρισαίου καί ὅλων τῶν διά μέσου τῶν αἰώνων Φαρισαίων ὑπενθυμίζει τόν εὐσεβιστή.

Κατ᾿ ἀρχάς πρέπει νά ὑπογραμμισθῆ ὅτι ἡ εὐσέβεια δέν εἶναι μιά ἐξωτερική παρουσίαση, ἀλλά ἡ ἕνωσή μας μέ τό Χριστό καί δι᾿ Αὐτοῦ μέ ὅλη τήν Παναγία Τριάδα. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ταυτίζει τό μυστήριο τῆς εὐσεβείας μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ. «Καί ὁμολογουμένως μέγα ἐστί τό τῆς εὐσεβείας μυστήριον· Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν Πνεύματι, ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ ἀνελήφθη ἐν δόξῃ» (Α´ Τιμ. γ´, 16).

Ἑπομένως ἡ εὐσέβεια δέν εἶναι ἀνθρώπινη ἐκδήλωση καί ἐνέργεια ἀλλά ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἀπό τήν ἀρχή αὐτή ξεκινώντας μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ὁ εὐσεβιστής ἔχει μερικές ἐπιφανειακές ἀρετές καί κάνει μερικά ἐξωτερικά ἔργα «πρός τό θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις». Οἱ ἀρετές του δέν εἶναι καρπός τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, δέν γίνονται μέσα στό κλίμα τῆς μετανοίας, ἀλλά εἶναι ἀνθρώπινα ἔργα πού γίνονται στήν προσπάθειά του νά προβληθῆ. Ἀντίθετα, τά ἔργα καί οἱ ἀρετές τοῦ εὐσεβοῦς εἶναι καρπός τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἀποτέλεσμα τῆς ἑνώσεώς του μέ τόν Χριστό. Δηλαδή, οἱ ἀρετές ἔχουν ἕνα βαθύ θεολογικό νόημα. Δέν εἶναι ἕνας φυσικός τρόπος ζωῆς, ἤ μία συνήθεια, ἀλλά δῶρα καί χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού δίνονται στόν ἄνθρωπο ἐκεῖνον πού μέ τήν ἐργασία τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ὑπέταξε τό σῶμα στήν ψυχή καί τήν ψυχή στόν Θεό. Ἔτσι, στόν εὐσεβιστή ὅλες οἱ πράξεις εἶναι ἀνθρώπινες, εἶναι πράξεις «τῆς αὐτόνομης ἠθικῆς δεοντολογίας», ἐνῶ στόν εὐσεβῆ ὅλες οἱ πράξεις εἶναι θεανθρώπινες.

* * * 

Ὕστερα ἀπό αὐτήν τήν διάκριση γίνεται ἀντιληπτό ὅτι τά ἔργα αὐτά καθ᾿ ἑαυτά δέν δικαιώνουν τόν ἄνθρωπο, γιατί «καλές πράξεις» μποροῦν νά κάνουν ὅλοι οἱ αἱρετικοί καί ὅλα τά ἀνθρώπινα ἀλύτρωτα συστήματα, χωρίς ὅμως νά ἐξασφαλίζουν τήν σωτηρία. Ὅσες «καλές πράξεις» δέν γίνονται μέσα στό κλίμα τῆς μετανοίας, ἀλλά μέ τό πνεῦμα τῆς αὐτοδικαιώσεως, χωρίζουν περισσότερο τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν Θεό. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς διδάσκει ὅτι «τοῦ Θεοῦ μή ἐνεργοῦντος ἐν ἡμῖν πᾶν τό παρ᾿ ἡμῶν γενώμενον ἁμαρτία». Μπορεῖ κάποιος νά κάνη ἐλεημοσύνη, νά ἐξασκῆ τήν ἐγκράτεια κλπ. ἀλλ᾿ ἐπειδή δέν ἔχει τό πνεῦμα τῆς ταπεινώσεως καί δέν συνδέεται μυστηριακά μέ τήν Ἐκκλησία, εἶναι χωρισμένος ἀπό τόν Θεό καί συνεπῶς ὅλη του ἡ ζωή, ἔστω κι ἄν εἶναι ἐγκρατής, εἶναι ἁμαρτωλή.