Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἑρμηνεύοντας τήν ζωή τῆς Παρθένου στόν Ναό καί μάλιστα στά Ἅγια τῶν Ἁγίων, τήν παρουσιάζει ὡς πρότυπο ἀληθινοῦ ἡσυχαστοῦ, ἀφοῦ μέ τήν ἀνακάλυψη τοῦ τρόπου τῆς θεογνωσίας, πού εἶναι ἡ κάθαρση τοῦ νοῦ ἀπό τίς αἰσθήσεις καί τά αἰσθητά, καί ὁ φωτισμός του μέ τήν προσευχή, ὑπέδειξε σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους τόν δρόμο τῆς ἀληθινῆς θεολογίας. Ἡ Παρθένος στόν Ναό ἦταν γνήσια ἡσυχάστρια.

Ἡ ἱερή ἡσυχία εἶναι ἡ ἀποδέσμευση τοῦ νοῦ ἀπό τόν κόσμο, ἔστω κι ἄν ἀκόμη εἶναι συνδεδεμένος μέ τό σῶμα, καί ἡ ἀνύψωσή του πρός τόν Θεό. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁμιλώντας γιά τήν ζωή τῆς παναχράντου Παρθένου στόν Ναό, δίνει τόν ὁρισμό τῆς ἱερῆς ἡσυχίας. Θεωρεῖ τήν ἡσυχία ὡς «τήν νοῦ καί κόσμου στάσιν, τήν λήθην τῶν κάτω, τήν μύησιν τῶν ἄνω, τήν τῶν νοημάτων ἐπί τό κρεῖττον ἀπόθεσιν». Ἡ νοερά ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, πού λέγεται καί νοῦς, βιώνει τήν ἡσυχία, ὅταν δέν διαχέεται στόν κόσμο, ὅταν λησμονῆ τά κάτω, ὅταν μυῆται στά ἄνω μέ τήν προσευχή καί ὅταν ἀπωθῆ ὅλα τά νοήματα (καί τούς λογισμούς) γιά τό καλύτερο. Ἑπομένως, ἱερή ἡσυχία δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ ἡσυχία καί ἡ ἠρεμία τοῦ σώματος καί τῶν αἰσθήσεων ἀπό τούς θορύβους, ἄν καί αὐτό εἶναι ἀπαραίτητο γιά τούς ἀρχαρίους, ἀλλά εἶναι ἡ κάθαρση τοῦ νοῦ ἀπό τούς λογισμούς, τίς εἰκόνες καί τίς φαντασίες, καί ἡ ἀνύψωσή του πρός τόν Θεό. Αὐτό ἔκανε ἡ Παρθένος μέσα στόν Ναό καί ζοῦσε στό πνεῦμα τῆς ἱερῆς ἡσυχίας.

Ἡ νοερά ἡσυχία εἶναι «πρᾶξις ὡς ἀληθῶς, ἐπίβασις τῆς ὡς ἀληθῶς θεωρίας ἤ θεοπτίας» ἡ ὁποία θεοπτία εἶναι «μόνη δεῖγμα τῆς ὡς ἀληθῶς εὐεκτούσης ψυχῆς». Ἡ πράξη εἶναι ἡ κάθαρση τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς ἀπό λογισμούς, εἰκόνες, φαντασίες καί πάθη, καί θεωρία εἶναι ἡ νοερά προσευχή καί ἡ θέα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ. Στό χωρίο αὐτό παρατηροῦμε ὅτι χρησιμοποιεῖται τρεῖς φορές τό ἐπίρρημα «ἀληθῶς» γιά νά δηλώση τήν πραγματική πράξη, τήν πραγματική θεωρία, καί τήν ἀληθινή ὑγεία τῆς ψυχῆς.

Πράξη εἶναι ἡ ἱερή ἡσυχία μέ σκοπό τήν κάθαρση τοῦ νοῦ, καί θεωρία εἶναι ἡ νοερά προσευχή καί ἡ θέα τοῦ ἀκτίστου Φωτός. Καί, ὅταν ὁ ἄνθρωπος φθάση στήν θεοπτία, τότε αὐτό εἶναι καί λέγεται κατ’ ἐξοχήν ὑγεία τῆς ψυχῆς, γιατί ἀναφέρεται στήν κατάσταση τοῦ Ἀδάμ πρίν ἐκεῖνος χάση τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί ἀμαυρωθῆ τό κατ’ εἰκόνα.

Ἡ ἀρετή εἶναι φάρμακο γιά τίς ἀσθένειες τῆς ψυχῆς, ἀλλά ὁ καρπός τῆς ὑγιοῦς ψυχῆς εἶναι ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ ὡς ἕνα θεουργό εἶδος. Ὁ ἄνθρωπος θεοποιεῖται διά τῆς θεωρίας καί ὄχι «τῆς ἀπό τῶν λόγων ἤ τῆς τῶν ὁρωμένων στοχαστικῆς ἀναλογίας». Μέ τόν ὅρο στοχαστική ἀναλογία ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐννοεῖ τόν σχολαστικισμό καί τήν φιλοσοφία, πού δίδασκαν ὅτι ὑπάρχει ἀναλογία μεταξύ τῶν ἰδεῶν στόν Θεό καί τῶν δημιουργημάτων. Ἔτσι, ὁ ἄνθρωπος θεοποιεῖται ὄχι ἀπό τήν στοχαστική ἀναλογία, ἀλλά ἀπό «τῆς καθ’ ἡσυχίαν ἀγωγῆς».

Χρησιμοποιώντας ἡ Παρθένος τήν ἀγωγή τῆς ἡσυχίας ἔφθασε στήν θεοπτία, στήν θέα τοῦ ἀκτίστου Φωτός, τήν μέθεξη τῆς ἀκτίστου Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Ἀφοῦ βρῆκε αὐτήν τήν μέθοδο ἀσχολήθηκε ἰδιαίτερα μέ αὐτήν, ἕνωσε τόν νοῦ της μέ τήν προσοχή, μέ τήν στροφή πρός τόν ἑαυτό του, καί μέ τήν ἀδιάλειπτη θεία προσευχή, καί δι’ αὐτῆς ὑπερέβη ὅλους τούς λογισμούς, διέκρινε «καινήν καί ἀπόρρητον ὁδόν εἰς οὐρανούς», τήν λεγομένην «νοητήν σιγήν». Προσέχοντας τόν νοῦ σέ αὐτήν τήν νοητή σιγή περνᾶ ἐπάνω ἀπό ὅλα τά κτιστά καί καλύτερα ἀπό τόν Μωϋσῆ «δόξαν ὁρᾷ Θεοῦ καί θείαν ἐποπτεύει χάριν», ἡ ὁποία δέν ὑποπίπτει καθόλου στήν δύναμη τῆς αἰσθήσεως, ἀλλά εἶναι εὔχαρες καί ἱερό θέαμα τῶν ἀσπίλων ψυχῶν καί νόων. Καί μετέχοντας ἡ Πάναγνη αὐτοῦ τοῦ θεάματος γίνεται «φωτεινή νεφέλη» τοῦ πραγματικοῦ ζωντανοῦ ὕδατος, «αὐγή τε μυστικῆς ἡμέρας καί πυρίμορφον ὄχημα τοῦ Λόγου».

Ἡ πανάχραντη Παρθένος στά Ἅγια τῶν Ἁγίων μέ τόν τρόπο, πού χρησιμοποίησε, ἀλλά καί μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ Θεοῦ. Καί ὄχι μόνον εἶδε τό Φῶς τοῦ Θεοῦ, ἀλλά μόνον αὐτή ὁλοκλήρωσε τίς θεωρίες ὅλων τῶν ἁγίων, ὑπερβαίνοντας τήν κοινή σέ ὅλους ἀνθρώπινη φύση μέ τήν συνάφεια πρός τόν Θεό, «μή κατά τόν ἀπόρρητον μόνον τόκον, ἀλλά καί κατά τήν προηγησαμένην ἐξ ἄκρας καθαρότητος πρός ἐκεῖνον κατά πᾶν ἀγαθόν κοινωνίαν». Ἡ πανάχραντη Παρθένος ὑπερέβη ὅλους τούς Προφῆτες στήν θεοπτία καί ἀπέκτησε κοινωνία μέ τόν Θεό ὄχι μόνον μέ τόν ἀπόρρητο τόκο της, ἀλλά καί μέ τήν ἄκρα καθαρότητά της ἡ ὁποία προηγήθηκε τοῦ Εὐαγγελισμοῦ της καί τῆς συλλήψεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ.

Ἡ Παναγία ὑπέδειξε σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους ὅτι ἡ ἡσυχία καί ἡ νοερά προσευχή εἶναι ὁ μόνος δρόμος γιά τήν ἀνύψωση τοῦ ἀνθρώπου στήν θεογνωσία καί τήν σωτηρία. Οἱ στοχασμοί κρατοῦν τόν ἄνθρωπο δέσμιο στήν γῆ καί στά πάθη, ἐνῶ ἡ νοερά ἡσυχία ἀποδεσμεύει τόν νοῦ ἀπό τά πάθη, τό περιβάλλον καί τήν λογική καί τόν ἀνυψώνει στήν θεωρία τοῦ Φωτός.

Ὁ τρόπος πού ἔζησε ἡ πάναγνη Κόρη στά Ἅγια τῶν Ἁγίων ἔδειξε σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους μέ ἔργα ὅτι τό νά σωθῆ ὁ ἄνθρωπος δέν γίνεται μέ τήν αἴσθηση καί τόν λογισμό, ἀλλά μέ τήν κάθαρση τοῦ νοῦ καί τήν μέθεξη τῆς θείας Χάριτος, κατά τήν ὁποία ἐντρυφᾶ στά θεοειδῆ κάλλη μέ ἄυλες ἐπαφές καί ὄχι μέ λογισμούς. 

ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο ΟΙ ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ