Στήν συνέχεια θά θίξουμε τό τεράστιο θέμα τοῦ πλούτου καί τήν στάση τῆς Ἐκκλησίας ἀπέναντί του. Ὁμολογοῦμε ὅτι τό θέμα εἶναι δύσκολο καί τεράστιο. Ξέρουμε καλά ὅτι μερικοί ἀπό τούς ἀναγνῶστες δέν θά ἱκανοποιηθοῦν. Ἴσως οἱ «φτωχοί» δέν θά ἱκανοποιηθοῦν ἀπό ὅσα θά λεχθοῦν καί ἴσως οἱ «πλούσιοι» θά δυσανασχετήσουν ἀπό μερικά σημεῖα. Πιθανόν νά χαρακτηρισθοῦμε ἀνεδαφικοί. Αὐτό ἐξαρτᾶται ἀπό τήν στάση πού παίρνει κανείς ἀπέναντι στά ὑλικά ἀγαθά. Σέ μιά κοινωνία πού τά ὑλικά ἀγαθά λατρεύονται σάν θεός ἀπό πλουσίους καί φτωχούς, δέν εἰσακούεται εὐπρόσδεκτα ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Παρά ταῦτα θά τολμήσουμε νά θίξουμε μερικές θέσεις.

* * *

Πολύ συχνά ἀπό νέους κυρίως δεχόμαστε τήν κατηγορία ὅτι ὁ Χριστιανισμός στηρίζει τήν πλουτοκρατία, ἐπικροτεῖ τήν συσσώρευση πολλῶν ἀγαθῶν ἀπό λίγους ἀνθρώπους, ὅτι ὁ Χριστιανισμός εἶναι «τά δεκανίκια τοῦ καπιταλισμοῦ». Ἡ κατηγορία αὐτή ἐν μέρει ἀληθεύει, μέ μιά ὅμως ἀπαραίτητη διευκρίνηση. Τί ἐννοοῦμε ὅταν λέμε Χριστιανισμό; Γιατί ὁμολογουμένως διαφορετικά ἀντιμετωπίζει ἡ Ὀρθοδοξία τό θέμα καί διαφορετικά ὁ δυτικός Χριστιανισμός. Ὅλα τά οἰκονομικά συστήματα εἶναι γέννημα τῆς δυτικῆς μεταφυσικῆς. Οἱ δυτικοί ἀφοῦ ἀποκόπηκαν ἀπό τήν ἀρχέγονη παράδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπέκτησαν ἕνα ἰδιαίτερο ἦθος, ἕναν ἰδιαίτερο τρόπος ζωῆς. Ἔχουν γραφῆ ἀξιόλογες μελέτες πάνω στό θέμα τῆς γενέσεως τοῦ καπιταλισμοῦ. Μερικοί ἐρευνητές ἰσχυρίζονται ὅτι εἶναι γέννημα τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν πού στόν Μεσαίωνα «στήριξαν τήν φεουδαρχία» καί ἄλλοι ὅτι εἶναι γέννημα τῆς προτεσταντικῆς «ἠθικιστικῆς ἀντιλήψεως γιά τήν ἐργασία καί τό χρῆμα».

Πάντως, εἶναι ἀλήθεια ὅτι αὐτό τό οἰκονομικό σύστημα εἶναι συνάρτηση τῆς στάσεως τοῦ δυτικοῦ ἀνθρώπου ἀπέναντι στόν Θεό, στόν ἄνθρωπο καί στά ὑλικά ἀγαθά. Στήν Δύση ὁ πλοῦτος θεωρήθηκε ὡς εὐλογία τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο γιά τήν «εὐσέβειά» του, συνδέθηκε μέ τήν ἀτομική εὐσέβεια καί εἶναι καρπός τῆς «τιμίας» ἐργασίας πού θεωρήθηκε θρησκευτική ὑποχρέωση. Ἡ ἀντίδραση σέ αὐτήν τήν «χριστιανική» νοοτροπία γέννησε τό ἄλλο οἰκονομικό σύστημα στήν Δύση (Μαρξισμό), πού καταφέρεται ἐναντίον τῆς συγκεντρώσεως τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν ἀπό τούς λίγους καί ζητᾶ τήν ἐπέμβαση τοῦ Κράτους γιά τήν ἴση κατανομή τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους. Ἔτσι καί τά δύο αὐτά συστήματα εἶναι γέννημα τοῦ ἀποτυχημένου Χριστιανισμοῦ τῆς Δύσεως, εἶναι μιά κραυγή γιά τήν ἀναζήτηση τῆς σωτηρίας καί «εὐτυχίας», πού στάθηκε ἀδύνατον νά προσφέρη ὁ δυτικός Χριστιανισμός στόν ἄνθρωπο. Γιά εὐνόητους λόγους τό ἕνα σύστημα μεταφέρθηκε ἔπειτα στήν Ἀνατολή.

* * *

Λέγοντας τά παραπάνω πρέπει νά δοῦμε ἐν συντομίᾳ καί τήν στάση τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπέναντι στά ὑλικά ἀγαθά. Κατ᾿ ἀρχάς πρέπει νά ποῦμε ὅτι ἡ ἑλληνορθόδοξη Παράδοση ἔχει ἕνα ἰδιαίτερο ἦθος, διαφορετικό ἀπό τό δυτικό, πού συνίσταται σέ μιά ἰδιαίτερη στάση καί ἕναν διαφορετικό τρόπο ζωῆς. Μποροῦμε αὐτό νά τό δοῦμε σέ δύο κύρια σημεῖα.

Τό ἕνα εἶναι ὅτι ὁ Ὀρθόδοξος ζῆ προσωπικά. Δηλαδή, ἐλευθερώνεται ἀπό κάθε ἐσωτερική τυραννία, θεωρεῖ τόν Θεό Πρόσωπο καί μάλιστα Πατέρα, ἀδελφό καί φίλο, καί ὄχι ἀπροσπέλαστο, δυνάστη καί ἐργοδότη. Τόν πλησίον του τόν θεωρεῖ ἀδελφό του καί ἀδελφό τοῦ Χριστοῦ. Μέσα του βλέπει τήν εἰκόνα «τοῦ ἐπουρανίου» καί ὄχι ἁπλῶς ἕναν ἐργάτη, συνεργάτη ἤ ἕναν ὁποιονδήποτε συνάνθρωπό του.

Τό ἄλλο σημεῖο εἶναι ὅτι ἡ ἑλληνορθόδοξη Παράδοση εἶναι ζωή τῆς καρδιᾶς καί ὄχι τοῦ λογικοῦ καί τῆς διανοίας, πού συναντᾶμε στόν δυτικό Χριστιανισμό. Γι᾿ αὐτό, ἄλλωστε, καί οἱ χαρισματικές κινήσεις πού ἀναπτύσσονται στήν Δύση δέν μποροῦν νά βροῦν ἀπήχηση στόν Ὀρθόδοξο χῶρο. Γιατί ἐδῶ ζοῦμε μέ τήν καρδιά καί ὄχι μέ τήν λογική. Αὐτά πού εἴπαμε μέχρι τώρα κάτι λένε γιά τό θέμα αὐτό πού μᾶς ἀπασχολεῖ. Εἰδικότερα ὅμως μποροῦμε νά τονίσουμε καί τά ἀκόλουθα.

* * *

Ὅλοι οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τονίζουν τήν βασική ἀλήθεια ὅτι ἡ συσσώρευση τοῦ πλούτου στούς λίγους εἶναι καρπός τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου. Γιά παράδειγμα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε τόν ἄνθρωπο ἐλεύθερο καί πλούσιο στόν Παράδεισο, καί ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος, πού θά προέρχονταν ἀπό τούς Πρωτόπλαστους, θά ἀπελάμβανε τό ἴδιο. Μέ τήν πτώση τοῦ Ἀδάμ ἔσπασε αὐτή ἡ ἑνότητα καί ὁ ἄνθρωπος ἔγινε ἐγωϊστής, ἔχοντας μπροστά του τό φάσμα τοῦ θανάτου καί τῶν ποικίλων δυσκολιῶν. Πρῶτα ἦταν Θεοκεντρικός, ἔπειτα ἔγινε ἀνθρωποκεντρικός, ἀτομιστής. Συνεχίζει ὁ ἴδιος ἅγιος ὅτι ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί πρέπει νά ἀποβλέπουμε στήν ἀρχική ἑνότητα καί ὄχι στήν κατοπινή διαίρεση. Ἄρα, ἡ ἰδιοκτησία, ἡ ἀνάγκη νά ἔχουμε κάτι δικό μας καί νά τό αὐξάνουμε, εἶναι μεταπτωτικό φαινόμενο, πού συνδέεται μέ τήν ἁμαρτία, τά πάθη, καθώς ἐπίσης μέ τήν θνητότητα καί τήν ἀνασφάλεια. Δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε αὐτήν τήν πραγματικότητα.

Ὁ Θεός, κατά τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία, εἶναι δημιουργός ὅλου τοῦ κόσμου (καί τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν). Ἑπομένως, Αὐτός ἔχει ἀπόλυτη ἐξουσία πάνω σέ αὐτά. Ἀλλά, ἐπειδή εἶναι ἀνενδεής, τά ἔδωσε στόν ἄνθρωπο, πού τά ἔχει ἀνάγκη γιά νά ζήση. Ὁ Θεός ὅμως εἶναι Πατέρας ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί ὅλοι ἐμεῖς εἴμαστε παιδιά Του. Ἑπομένως, σάν παιδιά τοῦ Θεοῦ, ἔχουμε κοινά δικαιώματα. Ὅπως ἔχουμε κοινά δικαιώματα, παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, στόν ἀέρα, στόν ἥλιο, στό νερό, στήν θάλασσα κλπ. ἔτσι ἔχουμε κοινά δικαιώματα καί σέ ὅλα τά ὑλικά ἀγαθά.

Συνεπῶς, ὅσοι ἐπιδιώκουν τήν συσσώρευση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν μέ διάφορους τρόπους ἤ ἔστω μέ τήν «τιμία» τους ἐργασία, πού γίνεται κάτω ἀπό ἰδιαίτερους νόμους, τούς ὁποίους θεσπίζουν τά συστήματα, γι᾿ αὐτό καί πολλές φορές δέν εἶναι τιμία, αὐτοί καταφέρονται ἐναντίον τοῦ Θεοῦ καί ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ. Χάνουν τήν αἴσθηση τῆς πατρότητος καί τῆς ἀδελφότητος. Γι᾿ αὐτό, ἡ Ὀρθοδοξία δέν στρέφεται ἐναντίον τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν, ἀλλά ἐναντίον τῶν παθῶν πού εἰσῆλθαν στόν ἄνθρωπο μετά τήν πτώση, ἀποβλέπει στήν «πρώτην ἰσονομίαν» καί ὄχι στήν «τελευταίαν διαίρεσιν» (ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος). Αὐτή ἡ ἐπαναφορά εἶναι ἔργο καθάρσεως, πού γίνεται μέ τό Πανάγιο Πνεῦμα. Ἡ συγκέντρωση τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν εἶναι μεταπτωτική κατάσταση. Ἡ κοινοκτημοσύνη εἶναι προπτωτική κατάσταση πού βιώνεται μέ τήν ἐνέργεια τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Κοινοκτημοσύνη δίχως Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι οὐτοπία.

* * *

Πιστεύουμε ὅτι ὅλα αὐτά δέν εἶναι θεωρία. Ἐφαρμόσθηκαν στό παρελθόν, ἐφαρμόζονται καί τώρα. Αὐτήν τήν φιλοθεΐα καί τήν φιλανθρωπία τήν βιώνουμε στόν λατρευτικό χῶρο. Τήν ζοῦν οἱ μοναχοί πού ζοῦν εὐαγγελικά καί ἐκφράζουν τό πνεῦμα τῆς Ὀρθοδοξίας. Μέσα στόν χῶρο τοῦ μοναχισμοῦ συντρίβεται στήν κυριολεξία ὁ μαρξισμός, γιατί ἐκεῖ ὑπάρχει ἡ ἐλευθερία καί ἡ ὁλοκληρωτική προσφορά. Τήν ζοῦν ἀκόμη καί μέσα στήν κοινωνία μεμονωμένα πρόσωπα, πού εἶναι ἄγνωστα στούς πολλούς, ἀλλά γνωστά στόν Θεό. Ἡ κοινοκτημοσύνη δέν εἶναι θέμα νόμων, ἀλλά ἐσωτερικό, προσωπικό, ἀκριβῶς γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι πρόσωπο καί ὄχι μιά μονάδα, πού ὑποτάσσεται σέ αὐθαίρετους νόμους.

Ἡ Ὀρθοδοξία δέν δικαιώνει τόν πλοῦτο, οὔτε δικαιώνει τήν φτώχεια, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν θά σωθῆ ὁ φτωχός λόγῳ τῆς φτώχειας, οὔτε θά καταδικασθῆ ὁ πλούσιος λόγῳ τοῦ πλούτου. Ἀπαλλάσσει μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα τόν ἄνθρωπο ἀπό τό πάθος τῆς φιλαργυρίας, ὁπότε βγαίνει ἀπό τόν ἑαυτό του, ἀνοίγεται ὁλοκληρωτικά στόν Θεό καί τόν ἀδελφό. Αὐτό μποροῦν νά τό ἀπολαύσουν καί οἱ πλούσιοι καί οἱ φτωχοί.

ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο Ὅσοι Πιστοί