Εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα

Κυριακή μετά τά Φῶτα (Ματθ. δ΄ 12-17)

Ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη ἀνεχώρησεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν. Kαὶ καταλιπὼν τὴν Ναζαρὲτ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς Καπερναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν ἐν ὁρίοις Ζαβουλὼν καὶ Νεφθαλείμ· Ίνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος· Γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθαλείμ, ὁδὸν θαλάσσης, πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει φῶς εἶδεν μέγα, καὶ τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς. Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καὶ λέγειν· Μετανοεῖτε· ἤγγικεν γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

Θεία Χάρη καί μετάνοια

«μετανοεῖτε· ἤγγικε γάρ ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. δ´, 17)

Ὁ Χριστός ἄρχισε τό κήρυγμα λέγοντας: «μετανοεῖτε· ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶν Οὐρανῶν» (Ματθ. δ´, 17). Μέ τήν πρόσκληση αὐτή ὁ Θεός συνέχισε τόν διάλογο, πού εἶχε μέ τόν Ἀδάμ στόν Παράδεισο. Τήν μετάνοια ἐκήρυτταν οἱ Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί μάλιστα ὁ μείζων τῶν Προφητῶν, ὁ Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής. Μέ τό κήρυγμα περί μετανοίας ἄρχισε ὁ Χριστός τήν διδασκαλία Του, τό κοσμοσωτήριο ἔργο Του. Οἱ Ἀπόστολοι αὐτήν κήρυτταν λέγοντες: «μετανοήσατε καί ἐπιστρέψατε εἰς τό ἐξαλειφθῆναι ὑμῶν τάς ἁμαρτίας» (Πράξ. γ´, 19). Ἑπομένως, ἡ μετάνοια ἀποτελεῖ οὐσιῶδες στοιχεῖο τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἀφοῦ συνδέεται στενώτατα μέ τήν Θεία Χάρη. Αὐτόν τόν σύνδεσμο μεταξύ τῆς μετανοίας καί τῆς θείας Χάριτος μποροῦμε νά τόν δοῦμε σέ τρία σημεῖα.

* * *

Ἡ μετάνοια εἶναι ὁ ἀσφαλής δρόμος πού ὁδηγεῖ στήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. «Ἤγγικε ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν» ἔλεγε ὁ Χριστός, γι᾿ αὐτό «μετανοεῖτε». Ὅταν στήν Ἁγία Γραφή γίνεται λόγος γιά Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, ἐννοεῖται ὁ Χριστός καί τήν κοινωνία μαζί Του, διότι ὅπου εἶναι ὁ βασιλεύς ἐκεῖ ειναι καί ἡ βασιλεία, ἀφοῦ δέν νοεῖται βασιλεία, χωρίς βασιλέα. Ὁ Θεάνθρωπος Χριστός δέν χωρίζεται ἀπό τήν ἄκτιστη Χάρη Του, πού φυλάσσεται στήν ἁγία Ἐκκλησία καί χορηγεῖται ἀπό τό Πανάγιο Πνεῦμα σέ αὐτούς πού μετανοοῦν.

Γνωρίζουμε ὅλοι μας ἀπό τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων, ὅτι μέ τήν ἁμαρτία ἀπομακρυνόμαστε ἀπό τήν Ζωή, πού εἶναι ὁ Χριστός, ὁπότε ἐπέρχεται ἡ ἔκπτωση ἀπό τήν θεία Χάρη καί στήν συνέχεια ἡ ζόφωση καί ἡ νέκρωση. Αὐτό σημαίνει ὅτι κατά τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ἡ ἁμαρτία δέν εἶναι μιά ἀστοχία, πού γιά τήν ἐπανόρθωσή της ἀρκεῖ μιά τυπική συγγνώμη, ἀλλά εἶναι μιά κίνηση ἀντίθετη ἀπό τόν Θεό καί γι᾿ αὐτό ἀπαιτεῖται ὁλοκληρωτική μεταστροφή. Ἀπαιτεῖται νά βιώσουμε τήν μετάνοια, πού ζωοποιεῖ καί χαριτώνει. Δέν ἔρχεται ἀπό πουθενά ἀλλοῦ ἡ σωτηρία «εἰ μή ταύτην (τήν σωτηρίαν) διά τῆς διηνεκοῦς μετανοίας ἐπισπασόμεθα» (ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς).

Γι᾿ αὐτό εἴπαμε ὅτι ἡ μετάνοια εἶναι ὁ ἀσφαλής δρόμος, πού ὁδηγεῖ στήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Καί, φυσικά, δέν ὑπάρχει τέλος μετανοίας, γιατί αὐτό θά σήμαινε τελεία ὁμοίωση μέ τόν Χριστό. Ἐφ᾿ ὅσον σέ ὅλη μας τήν ζωή εἴμαστε ἀναζητητές τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, γι᾿ αὐτόν τόν λόγο ἡ μετάνοια εἶναι μιά διαρκής κατάσταση. Αὐτή εἶναι ἡ «ἀρχή, μεσότης καί τέλος τῆς κατά Χριστόν πολιτείας» (ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς).

* * *

Ἐπίσης, ἡ μετάνοια εἶναι ὥρα Χάριτος. Ὁ ἄνθρωπος ζώντας στό ἀπελπιστικό καί ζοφερό σκοτάδι τῆς ἁμαρτίας καί ἀγνοώντας τήν ὡραιότητα τῆς θείας ζωῆς, δέν μπορεῖ νά καταλάβη τήν φρικτή κατάστασή του καί τήν διαφορά μεταξύ τῆς ἀνθρώπινης καί τῆς θεανθρώπινης ζωῆς. Μόνον ὅταν ἡ θεία Χάρη ρίψη στήν καρδιά του τόν σπόρο τῆς θείας ἀγάπης μπορεῖ νά δῆ τήν πνευματική του ἐρήμωση. Τό φῶς τοῦ ἥλιου ὅταν εἰσέρχεται μέσα στό σκοτεινό δωμάτιο ἀποκαλύπτει τά πάντα. Ἔτσι, ὅταν ἡ φωτοποιός καί ζωοποιός θεία Χάρη φωτίση τήν ψυχή μας, τότε βλέπουμε τά πάθη, τήν ἐρήμωση τήν ἐσωτερική καί ἀρχίζουμε νά κλαῖμε.

Πρέπει νά ἔχη κανείς πολλή Χάρη γιά νά καταλάβη ὅτι εἶναι ἁμαρτωλός. Στόν σαρκικό ἄνθρωπο ἡ μετάνοια δέν εἶναι εὔκολη. Ἄρα, αὐτός πού ζῆ μέσα στήν ἀτμόσφαιρά της δείχνει ὅτι διαποτίζεται ἀπό τήν ἄκτιστη ἐνέργεια τῆς θείας Χάριτος. Γι᾿ αὐτό πολλοί Πατέρες τονίζουν ὅτι ἡ βίωση τῆς μετανοίας εἶναι τό πρῶτο στάδιο τῆς θεωρίας τοῦ Θεοῦ. Καί ὅσο ἡ φωτιά τῆς μετανοίας κατακαίει τήν ψυχή καί τίς ἁμαρτίες, τόσο αὐτή ἡ φωτιά μετατρέπεται σέ ἄκτιστο Φῶς. Ἑπομένως, ἡ μετάνοια δέν εἶναι ἀνθρωπίνης προελεύσεως, ἀλλά ἀποτελεῖ δῶρο πού προσφέρεται ἀπό τόν Οὐρανό. «Σπέρμα γάρ θεῖον ὑπάρχει σαφῶς ἡ κατά Θεόν λύπη· καρπόν ὥριμον τήν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν εὐφροσύνην παρέχουσα» (ἅγ. Μάξιμος).

Αὐτήν τήν ἀλήθεια διατυπώνει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης: «Τί θά κάναμε ἐάν δέν μᾶς ἐνίσχυε προκαταβολικά ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ; Σέ ποιό κατάντημα θά φθάναμε, ἐάν δέν μᾶς ἀγκάλιαζε ξαφνικά χωρίς νά τό περιμένουμε μετά ἀπό τήν ἁμαρτία καί δέν μᾶς προετοίμαζε γιά μετάνοια καί γιά δάκρυα;... Σπάνια, πολύ σπάνια θά μποροῦσε κανείς νά ἀπαλλαγῆ ἀπό τόν ζυγό τῆς ἁμαρτίας».

* * *

Ἐπίσης, ἡ μετάνοια διατηρεῖ τήν Χάρη στήν ψυχή μας. Στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία λέμε ὅτι δέν ὑπάρχει ἀντίθεση μεταξύ πράξεως καί θεωρίας. Οὔτε ξεχωρίζονται στεγανά οἱ δύο αὐτές καταστάσεις. Ἡ πράξη εἶναι τροφός καί συνεργός τῆς θεωρίας, καί ἡ θεωρία εἶναι φύλακας καί συνεργός τῆς πράξεως. Δηλαδή, ὁ ἄνθρωπος, μέ τήν βοήθεια τῆς θείας Χάριτος, ἀγωνίζεται νά τηρήση τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Ὅταν φθάση δέ στήν κοινωνία μέ τόν Θεό καί αἰσθάνεται μέσα του τήν πλησμονή τῆς Χάριτος καί τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, τηρεῖ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ ἀπό ἀγάπη γι᾿ Αὐτόν καί γιά νά διατηρήση τήν ἀγάπη.

Ἑπομένως, ἡ μετάνοια δέν εἶναι μιά τυπική ἐξομολόγηση, πού ἴσως κάνει κανείς κάτω ἀπό σκληρές ψυχολογικές συνθῆκες, ἀλλά μιά ὁλοκληρωτική ἀλλαγή ζωῆς. Μέ αὐτήν τήν ἀλλαγή ζῆ τήν ἐν Χριστῷ ζωή καί ζώντας τήν ἐν Χριστῷ ζωή βλέπει τήν ἀθλιότητά του περισσότερο καί αὐξάνει τήν μετάνοια.

Ὅλοι οἱ ἅγιοι ἀπό τήν πείρα τους γνωρίζουν ὅτι ἡ θεία Χάρη παραμένει στήν ψυχή μας μέ τήν ἀγωνιστικότητα, τήν νήψη, τήν προσευχή, κυρίως μέ τήν ταπείνωση πού εἶναι «στολή θεότητος». Ἡ ἀκάθαρτη καρδιά, πού εἶναι γεμάτη ἀπό τά πάθη, δέν μπορεῖ νά συγκρατήση τήν θεία Χάρη, ὅσο πλούσια καί ἄν τῆς εἶχε προηγουμένως χορηγηθῆ.

* * *

Ὁ Χριστός, ὅπως λέγαμε προηγουμένως ἀρχίζοντας τό κοσμοσωτήριο ἔργο Του, κήρυττε τήν μετάνοια. Ἄλλωστε, γι᾿ αὐτό εἶναι κοσμοσωτήριο, γιατί καλεῖ τόν ἄνθρωπο σέ ἀλλαγή καί σέ μεταμόρφωση. Τά ἀνθρώπινα συστήματα φροντίζουν γιά ἀλλαγή τῶν κοινωνικῶν συνθηκῶν, ἀφήνοντας ἤ αὐξάνοντας τήν δουλεία τοῦ προσώπου. Ὁ Χριστός ὅμως καλεῖ μέ τήν μετάνοια τόν ἄνθρωπο σέ μιά μεταμόρφωση τοῦ προσώπου, ὁπότε μεταμορφώνονται καί τά πράγματα.

Ἡ μετάνοια εἶναι ἀπαραίτητη στήν ζωή μας παρά τό ὅτι γενικά σήμερα παραθεωρεῖται. Αὐτό μποροῦμε νά τό ἐκτιμήσουμε ὅταν ἐξετάσουμε τά φρικτά ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας. Μέ τήν ἁμαρτία, ὅπως ἔγινε καί στόν Ἀδάμ, ἡ προσοχή παύει νά ὑπάρχη στόν Θεό καί περιορίζεται στόν ἄνθρωπο. Κέντρον τῶν ἐνδιαφερόντων γίνεται ὁ ἄνθρωπος καί ὄχι ὁ Θεός. Ἔτσι, ὁ ἁμαρτωλός διακρίνεται ἀπό ἕνα νοσηρό ἀτομικισμό πού εἶναι ἐγωϊσμός. Ὁ Θεός τίθεται στό περιθώριο καί ὁ ἄνθρωπος «θεοποιεῖται» ἔξω ἀπό τό πλαίσιο πού ὅρισε ὁ Θεός. Μέ αὐτόν τόν τρόπο ὁ ἁμαρτωλός εἶναι διχασμένος καί ἀπομονωμένος, ἀλλοτριώνεται, διασπᾶται ἀπό τήν κοινωνία μέ τούς ἀνθρώπους, καθώς ἐπίσης διασπᾶται καί ἀπό τήν κτίση. Τά ὑλικά ἀγαθά δέν τά ἀπολαμβάνει, γιατί ἔφυγε ὁ ἴδιος ἀπό τόν Θεό.

Ἡ μετάνοια ἐπαναφέρει τόν ἄνθρωπο στήν θεοκοινωνία. Ἔχει κέντρο τῆς ζωῆς του τόν Θεό καί προσαρμόζεται στίς ἐντολές Του. Παύει νά εἶναι ἐγωϊστής καί γίνεται ταπεινός πού ἑλκύει τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Παύει νά εἶναι ἄτομο καί γίνεται πρόσωπο. Καί σάν πρόσωπο ἔχει κοινωνία μέ τά ἄλλα πρόσωπα. Ἡ μετάνοια εἶναι ἀνόρθωση καί ἀναγέννηση. Μέ τήν μετάνοια, πού εἶναι ἐνέργεια τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ, νικοῦμε τόν διάβολο, τόν θάνατο καί τήν ἁμαρτία. Δηλαδή, καταργεῖται ἡ ἁμαρτία, ἀφοῦ συγχωρεῖται ἀπό τόν Θεό, ἑνούμεθα μέ τόν Θεό καί νικᾶται τό κράτος τοῦ διαβόλου, ἐπειδή μέ τήν δύναμη τοῦ Χριστοῦ ἐξέρχεται ὁ διάβολος ἀπό τήν μετανοημένη καρδιά.

Πιστεύουμε ἀκράδαντα ὅτι κανένα ἄλλο σύστημα εἴτε φιλοσοφικό, εἴτε κοινωνικό δέν μπορεῖ νά σώση τόν ἄνθρωπο, γιατί δέν μπορεῖ νά νικήση τόν διάβολο, τόν θάνατο, καί τήν ἁμαρτία. Οὔτε μιλᾶνε γι᾿ αὐτά τά τρία.

Ἡ σωτηρία βρίσκεται μόνο στήν Ἐκκλησία καί προσφέρεται σέ αὐτόν πού μετανοεῖ. Νά γιατί ἡ μετάνοια εἶναι προϋπόθεση τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Νά γιατί ἡ μετάνοια εἶναι ὑπόθεση ὁλοκλήρου τῆς ζωῆς τοῦ Χριστιανοῦ. Αὐτή μᾶς εἰσάγει στόν Παράδεισο, ἀπό τόν ὁποῖο μᾶς ἔβγαλε ἡ ἁμαρτία.

* * *

Ὁ Χριστός συγχωροῦσε τούς ἀνθρώπους, τούς καθάριζε ἀπό τήν ἁμαρτία καί πρίν ἀκόμη σταυρωθῆ. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ καταλλαγή καί ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου δέν περιορίζεται στό ἱστορικό γεγονός τῆς Σταυρώσεως. Ἡ αἰωνία ἄκτιστη Χάρη σώζει τούς ἀνθρώπους πρό τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ, κατά τήν ἐνσάρκωση, πρό τῆς σταυρικῆς θυσίας, κατ᾿ αὐτήν καί μέσα στά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Μέ τόν Σταυρό ὅμως νίκησε καί ἐξαφάνισε τό κράτος τοῦ Σατανᾶ καί νίκησε τόν θάνατο.

Ἑπομένως ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν προσφέρεται μέσα στήν Ἐκκλησία διά τῶν μυστηρίων. Τήν χαρμόσυνη φωνή πού ἄκουσε ὁ Παραλυτικός «τέκνον, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου» (Ματθ. θ´, 2) τήν ἀκοῦμε καί μεῖς πού ζητᾶμε τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν καί προσερχόμαστε στό μυστήριο τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Δέν ὑπάρχει γλυκύτερη στιγμή ἀπό τήν στιγμή πού νικᾶται μέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ τό κράτος τοῦ διαβόλου, πού παύει νά ἐπικρατῆ τό σκοτάδι στήν ψυχή καί ἀνατέλλει ὁ ἥλιος τῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό. Ἄν ἡ ἁμαρτία εἶναι ὁ πνευματικός θάνατος, ἡ μετάνοια καί ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἡ ἀνάσταση καί ἡ ζωή. Ἄν ἡ ἁμαρτία εἶναι ἡ γύμνωση ἀπό τό ἔνδυμα τῆς ἀφθαρσίας, ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἡ ἔνδυση τῆς θείας ζωῆς, εἶναι τό γεγονός πού μᾶς καθιστᾶ πρόσωπα, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι πρόσωπο μόνον ὅταν συνδεθῆ μέ τό Πρόσωπο τῶν προσώπων, τόν Θεό, πού ἔκανε τόν ἄνθρωπο πρόσωπο.

Εἶναι εὐκαιρία νά ζητήσουμε τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας. Ἐκεῖ στήν Ἐκκλησία, κατά τήν ὥρα τῆς ἐξομολογήσεως, στό πρόσωπο τοῦ ἱερέως εἶναι ὁ Χριστός πού μᾶς λέγει: «τέκνον ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου». Τότε λούζει τήν καρδιά μας ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἀνοίγονται οἱ οὐρανοί. Ὅσοι ἐξομολογοῦνται συχνά δέν ἔχουν ἀνάγκη ψυχιάτρου, ἀφοῦ ὅπου ἐνεργεῖ ἡ θεία Χάρη δέν ἔχουν θέση οἱ ἐπιστημονικές ἀναλύσεις καί οἱ ψυχολογικές ἔρευνες.

* * *

Ὅλα αὐτά εἶναι ἀκατανόητα γιά τόν ἄνθρωπο πού δέν ἔμαθε νά ζῆ στό πνευματικό κλίμα τῆς Ὀρθοδοξίας καί τρέφεται ἀπό τήν αὐτάρκεια καί τήν αὐταρέσκειά του. Φαίνονται λίγο μπερδεμένα, γιατί ζοῦμε σ᾿ ἕναν κόσμο πού αἰσθάνεται ὁλοκληρωμένος, φτασμένος, ὥριμος. Ὅμως εἶναι βίωμα καί ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Τό κήρυγμα χωρίς τήν μετάνοια, μέ ὅλο τό περιεχόμενό της, παύει νά εἶναι αὐθεντικό. Πρέπει νά τονίζεται ἡ ἀξία τῆς μετανοίας, πού ἀνοίγει τόν δρόμο γιά τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά πρέπει νά ὑπογραμμίζεται ὅτι δέν μεταβάλλει ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του μέ τά ἔργα τῆς μετανοίας, ἀλλά προσφέρεται στήν θεία Χάρη πού μεταβάλλει τούς ἀναξίους σέ ἀξίους.

ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο Ὅσοι Πιστοί